楔子(冲末扮马生上,云)小生姓马名彬,字文辅,祖贯临阳人氏。
先父拜三原县令,不幸身亡。
小生年长二十五岁,雪案萤窗,苦攻经史,博古通今,名誉文章,自不可掩。
俺父亲在日之时,曾与松江府府尹董蓥为友。
尝记得董府尹酒席之间,问俺父亲:"咱既为通家,凡事皆当商量。
"先父说:"别无甚事,止有小儿马彬年少,颇肯向学,未遂功名。
"府尹见说聪明,便道:"某有一女,小字秀英,愿与你令嗣为妻。
"后来先父下世,路途遥远,音信不通。
如今小生一者游学,二者就问这亲,走一遭去。
家童,收拾琴剑书箱,今日就行。
(唱)【仙吕】【赏花时】文质彬彬一丈夫,千里寻师为学谋。
今日个践路途,单身独步,云外雁声孤。
【幺篇】我如今赤手空拳百事无,父丧家贫不似初,囊箧尽消疏。
鹏程有路,何日赴皇都?
(云)行了个月期程,到得松江府。
家童,你寻个客店安下。
(童云)理会的。
兀那就是一所店房。
店主在家么?
(净上,云)谁叫,谁叫?
(童云)老者,俺家长来此投宿。
(做见科,云)小生动问老公公,此处董府尹在否?
(净云)府尹下世去了。
(生云)他宅子在何处?
(净云)隔壁就是。
足下与府尹甚亲?
(生云)先父与府尹相交契厚。
自先父下世,一向间阔,不曾问候。
(净云)足下如今那里去?
(生云)小生儒业进身,游学至此,将赴诏选。
敢问公公,有房舍借一间小生借居,待来春赴试。
(净云)足下既要安住,老夫有一小顽,名曰山寿,就托足下教训攻书。
老夫东墙下有一花木堂,先生就在其中设馆,如何?
(生云)如此多谢!
(净云)院公,疾忙收拾洁净者。
(院公云)已停当了。
(净云)先生,请往花木堂安歇。
(同下)第一折(老夫人引梅香上,云)老身姓刘名节贞,乃刘太守之女,董府尹之妻。
不幸府尹告殂,止生得一个女孩儿,唤做秀英。
年长一十九岁,生的性质沈重,言口语真;
诗词书算,描鸾刺绣,无所不通。
更有个小妮子,是小姐使唤的梅香,亦能吟诗写染。
昨日梅香说,小姐身体不快,老身想来,多是伤春。
梅香,如今是三月之间,后园中百花开放,你和小姐去海棠亭畔散心,走一遭去。
(正旦上,云)妾身董秀英是也。
父亲拜松江府尹,不幸早亡,止有老母在堂,治家严肃。
今乃三春天气,好生困人,终日在绣房中描鸾刺绣,针指女工,十分闷倦。
恰才母亲教同梅香去后花园散闷,梅香,俺上房门,咱两个去来。
(做行科,旦云)梅香,你看是好春景也呵!
(唱)【吕仙】【点绛唇】万物乘春,落花成阵,莺声嫩。
垂柳黄匀,越引起心间闷。
【混江龙】三春时分,南园草木一时新。
清和天气,淑景良辰。
紫陌游人嫌日短,青闺素女怕黄昏。
寻芳俊士,拾翠佳人。
千红万紫,花柳分春。
对韶光半晌不开言,一天愁都结做心间恨。
憔悴了玉肌金粉,瘦损了窈窕精神。
(生上,云)我正坐间,只见落花飞于帘下,此花待败也。
正是:坐见落花长叹息,又疑春老树南枝。
这花必定是董府尹后园里飞过来的,我起去望咱。
(做望科)(梅云)姐姐,你看那桃杏花是好爱人也。
(旦唱)【油葫芦】杏朵桃枝似绛唇,柳絮纷,春光偏闪断肠人。
微风细雨催花信,闲愁万种心间印。
罗帏绣被,孤寒欲断魂。
掩重门尽日无人问,情不遂越伤神。
(梅云)姐姐,兀那东墙上看的是一个秀才!
(旦看科,唱)【天下乐】我只见杨柳横墙易得春,欢欣,可意人,一见了心下如何忍。
送秋波眼角情,近东墙住左邻,觑了可憎才有就因。
(梅云)姐姐,咱回房中去来。
不争你在此留恋,夫人知道怎了也?
(旦云)咱去来。
(下)(生云)这相思索害也!
恰才那女子正是董秀英。
今日见了他一面,不由人行思坐想,有甚心情看书!
似此如之奈何?
(下)(旦上,云)好闷倦人也。
自从昨日后园中见了那个秀才,生的眉清目秀,状貌堂堂。
我一见之后,着我存于心目之间。
非为狂心所使,乃人之大伦。
早是身体不快,又遇着这等人物,教我神不附体,何时是可也?
(梅云)姐姐,因何见了那生,如此模样了也?
(旦唱)【那吒令】一见了那人,不由我断魂;
思量起这人,有韩文柳文;
他是个俏人,读齐论鲁论。
想的咱不下怀,几时得成秦晋,甚何年一处温存?
【鹊踏枝】好教我闷昏昏,泪纷纷,都只为美貌潘安,仁者能仁。
一会家心中自忖,谁与俺通个殷勤。
(梅云)姐姐,早是这两日茶饭不进,厌厌瘦削。
若再狂荡了心,敢是不中也。
(旦云)我身上病患,汝怎得知!
(梅云)是何病患?
(旦云)我是未嫁之女,对你一言难尽。
(梅云)姐姐有话,但说不妨。
(旦唱)【寄生草】怕的是黄昏后,入罗帏愁越狠。
孤眠独枕教人闷,愁潘病沈教人恨,行迟力顿教人困。
似这等含情掩卧象牙床,几时得阳台上遇着多才俊。
(梅云)姐姐,我猜着你,敢待和昨日那秀才说话。
他在那壁,你在这壁,如何得会?
(旦云)想当初卓文君怎生私奔相如来?
(梅云)他两个缘何便得成就来?
(旦唱)【幺篇】汉相如在寒窗下,卓氏女配做婚。
都只为我情你意相投顺,姻缘自把佳期问,郎才女貌皆相趁。
你道是阻东墙难会碧纱厨,似俺这干荷叶那讨灵犀润。
(旦云)梅香,我若不说,你也不知。
自从后花园中见了那个秀才,教我愁闷更增十倍,不觉耽此病症,如之奈何?
(梅云)姐姐,不争你看上那个书生,老夫人倘然窥视出来,你为妇女,怎生是了?
姐姐,夜深了,不睡做甚么?
(旦云)我怎生睡的着?
我这身上越觉不快,兀的不害杀我也!
(唱)【后庭花】似这等害相思怎地忍?
不由人上心来雨泪频。
避不的老母将将怪,好教我留连心上人。
枉劳魂,不觉的罗衣宽褪。
被生寒怎地温?
看看的憔悴了身,厌厌的害杀人。
唤梅香掩上门,把沉檀炉内焚,志诚心祷告神。
【柳叶儿】呀,愁锁定眉尖春恨,怎不教心怀忧闷?
见如今人远天涯近,难勾引,怎相交?
越加上鬼病三分。
(梅云)姐姐,你实意心里待怎么?
(旦唱)【青哥儿】对人前一言难尽,老夫人治家严训,怨俺那火性如雷老母亲。
谨慎闺门,昼夜追巡,坐守行跟,恐失人伦。
但若离了半时辰,来相问。
(梅云)姐姐,似你今春多病,可以自己调理,莫费神思。
不争你这等念想,倘若其身有失,如何是了?
休休,莫要护病成疾,自损其身。
姐姐自当思之。
(旦云)梅香,你可知我心间的事?
(梅云)妾虽不知,见姐姐身体不快,以此谏劝,自可调理。
(旦云)似这等病,如何治度?
我一会家不想起来便罢,一会家想将起,好是凄凉人也!
(唱)【赚煞】合晚至黄昏,独宿心间闷。
苦厌厌忧愁自忖。
便有铁石心肠也断魂。
串香焚被冷谁温,引入多情梦里人。
窗儿外月华正新,玉人儿在方寸,我将这海棠花分付与东君。
(云)睡起金炉香烬寒,宝钗斜插碧云鬟。
愁低杨柳梢头月,花落莺啼春又残。
(下)第二折(生上云)小生马文辅。
自从那日见了那小姐之后,朝则忘食,夜则废寝,其心荡然,如有所失,倘生不测,将平日所学,一旦废矣。
今夜这等风清月郎,且操一曲琴,洗我心间之闷咱。
(下)(旦引梅香上科)(梅云)姐姐,这早晚不烧香做甚?
(旦云)你放下香车者。
(梅云)已放下了。
(旦行科,唱)【正宫】【端正好】下香阶,踏芳径,步苍苔月影当庭。
过回廊一弄凄凉景,好教我添悲兴。
【滚绣球】垂杨宿鸟惊,绣鞋不待行。
降明香问天求聘,志诚心祷告神灵。
相思病渐成,看看瘦损形,受寂寞事关前定,盼佳期井底银瓶。
似这等栖迟误了奴家命,强打精神拜斗星,何日安宁?
(梅云)姐姐,你听那里冰弦之声。
(旦唱)【倘秀才】则道是半空中神仙胜境,却元来东墙下把丝桐慢整,你听他款抚冰弦音韵清。
夜阑人静,情悲戚,话丁宁,怎不教人动情?
(旦听科)(生歌云)明月娟娟兮夜永生凉,花影摇风兮宿鸟惊慌。
有美佳人兮牵我情肠,徘徊不见兮只隔东墙。
佳期无奈兮使我遑遑,相思致疴兮汤药无方。
托琴消闷兮音韵悠扬,离家千里兮身在他乡,孤眠客邸兮更漏声长。
(梅云)姐姐,那生弹的好凄凉人也呵!
(旦唱)【滚绣球】我向这东墙仔细听。
凤求鸾曲未成,怎不教想的人成病,今日个聪明的遇着聪明。
这琴陶潜膝上横,蔡邕爨下生。
断肠人这答儿孤另,一句句诉你飘零。
几时得同衾共枕销金帐,满斗焚香说誓盟,愿足平生。
(生云)东墙那边似有人言,莫不有人么?
我试挽着垂杨,隔墙而望咱。
(生望科)(旦云)梅香,恰才那生弹的是好伤感人也。
我听了琴中之语,教我越添其愁。
且将我心中之闷,共联一绝。
(梅云)姐姐你做。
(旦云)客馆闲门静,闺房寂寞春。
月来花弄影,疑是有情人。
(生听,云)吟咏妙哉!
我依韵如一首咱。
书舍须臾恨,南园老尽春。
东墙明月满,偏照意中人。
(旦听,云)墙角边吟诗者,必是那弹琴的秀才,是好高才也。
(唱)【倘秀才】他在那东墙下诗和了一声,我这里近亭轩把绣鞋立定,好教我兜上心来意不宁。
愁攒眉角上,忽的动伤情,知他是怎生?
(梅云)姐姐,咱回去罢,夜深了。
(同下)(生云)呀,小姐回去了,这相思索害也!
我且回书房去。
(下)(旦上,云)自从昨日听了那生弹琴,不想我病症转加,身子好生不快,可怎了也?
(梅云)姐姐,为一女子,当守闺门之正,不要这等狂荡。
(旦唱)【呆骨朵】我这里闷厌厌锁不住疏狂性,怎禁的独自伤情?
孤帏里翠减香消,花稍上蜂喧蝶并。
少年人辜负了三春景,身体也无康盛。
自思量怎奈何,渐染出风流病。
(生上,云)我昨日晚间,月下弹琴,不想小姐来听,隔墙吟诗,我也和了一首。
我想来,终不见个分晓。
我今日使山寿去,只推问他讨花,看他有甚么话说。
山寿,你来。
(山寿上,云)师父,叫我怎么?
(生云)隔壁董宅好花,你去讨一朵来,休教老夫人知道。
(山寿云)我只问小姐讨去。
(生云)然也。
(下)(山寿上,见旦科)(旦云)山寿,来有何故?
(山寿云)俺师父使我来问姐姐讨花哩。
(旦云)他多少年纪了?
(山寿云)俺师父二十五岁了。
(旦云)他要甚么花?
(山寿云)随姐姐与我甚么花。
(旦云)我与你一朵海棠花,你将去。
(旦与花科)(山寿辞科,下)(旦唱)【脱布衫】思量起俊俏书生,今日个显姓通名。
海棠花权为信行,姻缘事该前定。
【小梁州】谁想是旧日刘郎到武陵,听说罢怎不伤情。
孤鸾寡凤几时成?
人孤另,长叹两三声。
【幺篇】黄昏一盏孤灯映,困腾腾闷倚帏屏。
鼓二更,人初静,更添愁兴,照不到天明。
(旦云)我常记得,俺父亲在日,曾与俺母亲说,在朝之日,曾与三原县令马昂为交,次后,半我许与他儿子马文辅为妻。
我那时年幼,也不曾成得;
后来音信不通,因此上不曾成合这亲事。
我那日在后花园中,只见山寿家东墙上,有一秀才,往这壁望着。
我一见那生,发黑眉青,唇红齿白,教我放心不下。
我前日在海棠亭下烧夜香,又遇着他弹琴,专诉失其佳配。
昨日使山寿来问我讨花,我因问他,你师父是谁;
山寿说,姓马名彬字文辅。
我就想起俺父亲的言语,莫不就是这生?
我两日前写下了一个简帖儿,今日着梅香送与他去。
梅香,你送这简帖儿与那秀才去。
(梅云)将来,我送去。
(旦与简科)(梅云)我送简帖儿去来。
(同下)(生上,云)自从见了秀英小姐,着我神魂飘荡,茶饭懒尝。
昨日着山寿讨花去,小姐与了一朵海棠花,不知主何意?
似这等音信不通,如何是了?
(梅云)先生万福。
(生云)小娘子,来有何事?
(梅云)你不知,听我说咱。
(唱)【上小楼】只因你青春后生,俺小姐心肠不硬。
想前夜月下鸣琴,韵和新诗,福至心灵。
音韵轻,声律清,精通理性,多管是暗中传两情相应。
(云)俺姐姐与了这个简帖儿,教送与先生,不知是甚么言语?
(生云)将来我看。
(生看科,云)小娘子,这一首诗是谁写的?
(梅云)俺姐姐亲笔写的,你试念与我听。
(生云)"潇洒月明中,潜身墙角东。
鸣琴离恨积,入夜绣帏空。
梦绕三千界,云迷十二峰。
仙郎休负我,我意若春浓。
"好高才也!
既小姐有顾恋小生之心,我如今备办礼物,使媒人说去,如何?
(梅唱)【幺篇】你待教媒人偶成,老夫人天生劣性。
不争你走透消息,泄漏风声,误了前程。
俺姐姐念旧盟,想旧情,何须媒证,不用你半星儿绛罗为定。
(生云)既蒙小姐垂念,小生也写一简,烦小娘子捎去。
(梅云)你写来。
(生写科,云)小娘子,你道我多多上复小姐来。
(梅下)(生云)小姐若见了这简帖儿,好事必成也。
(下)(旦上,云)梅香去了多时,怎生不见回来了?
(梅上,见旦科)(旦云)如何?
(梅云)他有回简在此。
(旦云)将来我看。
(梅香递简,旦接看科,念云)"客馆枕凄凉,孤眠春夜长。
瑶琴拨一弄,春色在东墙。
勿问诗中意,相思病染床。
情人在咫尺,何日赴高唐?
"是好才学也!
(唱)【满庭芳】恰便似龙蛇弄影,才过子建,笔扫千兵。
温柔软款多才性,忒煞聪明。
据相貌容颜齐整,论文学海宇传名,堪人敬。
都只为更长漏永,伤感泪盈盈。
(云)似这等何见得成也。
(唱)【耍孩儿】似这等空房静悄人孤另,却又早香消金鼎。
何时害彻相思病,卜金钱祷告神灵。
生前禽演分明判,八卦详推莫顺情。
四柱安排定,都来增下,祸福分明。
【四煞】画檐铁马喧,纱窗梦不成,佳人才子何时娉?
他是个异乡背井飘零客,我便是孤枕独眠董秀英。
都薄幸,一个在东墙下烦恼,一个在锦帐里伤情。
【三煞】叹鸳鸯绣被空,满怀愁为那生,只因他新诗和的声相应。
更把那瑶琴拨出艰难调,彩凤求凰指下鸣。
都是相思令,听了他凄凉惨切,好教我寸步难行。
【二煞】婚姻配偶迟,难挨更漏永,画蛾眉懒去临妆镜。
老天不管人憔翠,一派黄河九遍清。
贞烈性,也只是粉墙一堵,似隔着百座连城。
【尾煞】相思愁越添,凄凉恶梦境。
便做道铁石般只恁心肠硬,都写入愁怀唤不省。
(下)第三折(生上,云)从昨日小姐着梅香送了一首诗来,我也回了一首,教他将去了,至今音信不通。
小生不觉病枕着床,性命在于顷刻。
万一有成,这病还有可时;
倘或阻隔,如之奈何!
(唱)【中吕】【粉蝶儿】睡眼难开,锁愁眉如何担待?
恨相思昼夜难挨。
则俺这异乡人,如风絮,飘零在外。
愁满心怀,何时得否极生泰?
【醉春风】只因遇着可憎才,引的我熬煎深似海。
害的我须臾咫尺难移挨,你好是歹,歹!
一会家倒枕捶床,长吁短叹,教咱无奈。
(云)我且掩上门,静坐一会。
(旦同梅香上,云)昨日使梅香探那生去,回了一首诗来,我看罢,他真有此心。
我今又写下一个简帖儿,梅香,你再送与那生去。
(梅云)将来。
(旦与简科,云)你快些来。
(下)(梅云)不知写的是甚么,须索送去。
(唱)【脱布衫】病潘安瘦损形骸,杜韦娘憔悴香腮。
你两个恩情似海,没来由把咱禁害。
【小梁州】你只要搂带同心结不开,都只待鱼水和谐。
旷夫怨女命安排,心无奈,盼杀楚阳台。
【幺篇】这便是才郎有意佳人爱,两下里怎不伤怀?
好意挨,舒心害,粉墙为界,镜破两分钗。
(云)早来到也,我隔这窗儿试瞧咱。
(唱)【上小楼】我把这窗儿润开,觑一觑何妨何碍。
只见他东倒西歪,倚床靠枕,身体斜挨。
叫一声马秀才,头不抬,相思苦害,问你个病襄王在也不在。
(梅见科,云)先生万福。
(生起,跪科,云)呀、呀、呀!
小娘子,怎生就不来了?
(梅云)夫人严谨,仆妾岂敢轻出?
(生云)小娘子,今日小姐有何话说?
(梅云)俺姐姐写了一简,教我送来,不知上面写着甚么。
(生云)将来我看。
(做接科)(梅唱)【幺篇】俺小姐亲封一策,向你这东君叩拜。
不知他有甚衷肠,道甚言词,诉甚情杯。
试取开,看内才,中间梗概,比那吓蛮书赛也不赛。
(生念云)画阁销金帐,翻成离恨天。
东墙相见后,疑是武陵源。
小生有一句话,只得对小娘子伸诉。
(梅云)先生但说不妨。
(生跪,云)想先君在时,曾蒙府尹相公将小姐许聘小生;
后来阻滞,因此上不曾合成亲事。
小生此一来,问这亲事,欲令媒人通问于老夫人,争奈寒儒孤陋,不能谐事。
自那日后花园中见了小姐,就得了这等症候。
除小娘子在小姐左右,怎生方便,成就此事,有可伤乎?
(梅云)足下是一丈夫,立于天地之间,当以功名为念,垂芳名,显祖宗。
岂不闻圣人云:"血气之勇,戒之在色。
"足下是聪明之人,何为一女子丧其所守?
先生察之!
(生跪,云)只是小娘子可怜小生!
通一句话呵,此事必成矣。
(梅云)先生请起。
等妾身看小姐之动静,若是得空呵,慢慢的假一言。
肯与不肯,再来回报足下。
(生云)小生还有一简,烦小娘子捎去,未知可否?
(梅云)将来,我捎去。
(生与简科)(梅云)妾身回去也。
(同下)(旦上,云)恰才使梅香去了,这早晚不见回来,好闷人也呵。
(梅上,云)姐姐,我来了。
(旦云)事已如何?
(梅云)姐姐,则被你弄杀那生也。
(旦云)他对你说甚么来?
(梅云)他将前事诉了一遍。
(旦云)甚么前事?
(梅云)他说道:俺父亲在时,曾与你先尊为交,就将小姐许了亲事;
后来遭阻滞,不曾成事。
如今千里而来,也只为这亲事。
自从那一日见了姐姐,如今在书房中害相思病哩。
(旦云)他再有甚么话说?
(梅云)我临来时,他又与了个简帖来,捎与姐姐哩。
(旦云)将来看咱。
(做看科,旦念云)相思病转添,愁锁眉尖上。
无意读经书,引的春心况。
忽见可憎才,疑是嫦娥降。
盼得眼晴穿,何日同鸳帐?
(旦唱)【快活三】闷昏昏眼倦开,困腾腾鸳枕挨,怎痤閦量的无聊赖,几时得云雨会阳台。
我和你同欢爱,爱你个俊俏书生,风流秀才。
俺两个少欠下相思债,自裁自改,何日得共挽同心带?
【贺圣朝】似这般子建才学,埋没书斋,愁肠一似东洋海。
生的相貌堂堂,见了开怀。
心中自猜,怎生教他昼去昏来?
(梅云)姐姐,似此如之奈何?
(旦云)我如今写一个期约简儿,你将去。
我若不如此,他岂敢来?
(旦付简科,云)他若看了这诗,便知我的意思。
(下)(梅同下)(生上,云)我写了一简,着梅香捎去,这早晚不见回来,恐成不的这事。
这一会身子困倦,且睡些儿。
(梅上,见科,云)先生万福。
(生云)小娘子,那事如何?
(梅云)贺万千之喜,事已成矣!
(生云)有甚好音着我知道?
(梅云)简帖在此。
(生接,念云)待月东墙下,花阴候大才。
明宵成欢会,同赴楚阳台。
(生跪谢,云)今日得成此事,皆小娘子之力,异日当犬马相报。
(梅云)足下请起。
你准者,妾当回去也。
(下)(生云)小生这病害的着了!
(唱)【满庭芳】姻缘合该,今朝相待,鱼水和谐。
似这等不枉了教人害,苦尽甘来。
古人言知过必改,不由人兜在心怀。
一见了相亲爱,便休道贤贤易色,非是我放在狂乖。
(下)(旦、梅上,梅云)姐姐,天色晚了,那生必定等哩,好去了。
(旦)我乃室女,潜出闺门,与少年私约,敢非礼么?
(梅云)姐姐,男女居室,人之大伦,有何非礼?
(旦云)母亲不知睡了不曾?
(梅云)咱去来,不妨事。
(下)(生上,云)早间梅香来约,海棠亭上与小姐相会。
夜色深了,我掩上书房门,好去也。
早来到墙边,跃而过去,潜身在这海棠亭下者。
(旦上